OIV-infeksiayasini davolash- sog’lom va uzoq umr garovi

OIV-infeksiayasini davolash- sog’lom va uzoq umr garovi

Hozirgi vaqtda OIV-infeksiyasini butunlay  davolash uchun maxsus preparatlar mavjus emas, lekin viruslarga qarshi davo preparatlari OIV bilan yashovchi  insonlarga uzoq va samarali umr kechirishiga yordam beradi.

90-yillar o’rtasidan mutaxassislar retroviruslarga qarshi (RVQ)  uch xil kombinatsiyalangan dori bilan davolashni boshlagandan keyin, kasallanish va o’lim ko’rsatkishlari ancha kamaydi. Ilm-fan rivojlanishi tufayli, OIV-infeksiyasi yo’lidagi so’nggi izlanishlar shuni ko’rsatdiki, OIV bilan og’rigan odamlar uzoq umr kechirishi mumkin. Bir so’z bilan aytganda, OIV-infeksiyasini davolash o’z samarasini bermoqda!

 Davolash o’zining  yuqori samaradorligiga yetishi uchun, u o’z vaqtida boshlanishi, viruslarga qarshi dorilar belgilangan vaqt, hamda, belgilangan miqdorda  qabul qilinishi kerak.

OIV odamning immun sistemasini yemirmasdan avval davolash boshlansa yuqori samara beradi. Hozirgi vaqtda qonda SD4 limfotsitlar soni 350 ta aniqlanganda davolashni boshlash tavsiya qilinadi. Bu ko’rsatkishlarda davo boshlansa OIVga bog’langan uyg’unlik va boshqa jiddiy kasalliklar( yurak, buyrak va jigar) rivojlanib ketish xavfini kamaytirishi isbotlangan.

Davolanish jarayonida dorilarni tavsiya qilingan me’yorda qabul qilmoq muhim. Bunda siz o’zingizni dorilarning ta’sirini yo’qolish xavfidan saqlagan bo’lasiz, chunki infeksiyaning doriga nisbatan chidamliligi oshib boradi.

Barcha dori vositalar qatorida, OIV-infeksiyasiga qarshi dorilar ham, nojo’ya holatlar: ko’ngil aynishi, o’zini yomon his qildirishi mumkin. Bu holatlar noxush ta’sir deb ataladi, ya’ni noxush holatlar, teskari ta’sir, hamda, salbiy ko’rinish va oqibatlardir.

Ayrim hollarda RVQ dorilarning nojo’ya ta’siri haqida eshitgandirsiz, balki sizni xavotirga ham solgandir.

Bu yerda aytib o’tish muhimki, dori-darmonlarning nojo’ya ta’siri bo’lsa ham, OIVning rivojlanib ketishi xavfliroq. Shuningdek, esda tutish kerak bo’lgan jihat–zamonaviy virusga  qarshi preparatlar, 5-10 yil ilgari qo’llanilgan dorilarga nisbatan nojo’ya ta’siri kam uchrayapti.  Bugungi kunda dorilar assortimenti keng bo’lganligi tufayli sizga dorini ichish tartibi noqulay bo’lsa siz almashtirishingiz mumkin. Ushbu qo’llanmada siz dorilarning noxush ta’sir holatlarini kamaytirish yo’llari haqida ma’lumot olasiz.

Noxush holatlar oldini olish choralari

OIV rivojlanishini to’xtatish uchun kombinatsiyalangan virusga har tomondan zarba beradigan dorilar ichish muhim.

Bu kombinatsiyalar odam organizmida virus tarqalib ketishida ulkan himoyani ta’minlaydi. Lekin noxush holatlar ham keltirib chiqaradi. Nojo’ya ta’sir noananaviy tibbiyotda qo’llanadigan tabiiy giyohlardan olingan dorilarda ham bo’lishi mumkin. Zamonaviy tibbiyotda qo’llanadigan  har  bir retroviruslarga qarshi dori vositalari yillar davomida ilmiy tekshiruvlardan, yuzlab, minglab OIV bilan og’rigan bemorlarda o’tkazilgan. Bu tadqiqotlar OIV-infeksiyasiga qarshi dorilarning xavfsizligi va samarasini oshirish uchun o’tkaziladi. Dori vositasining naf keltirishi va yomon ta’siridan ancha  ustunligi isbotlansa bemorlarga qo’llash uchun tasdiqlanadi.

Ko’p hollarda, tajribalar otkazilganda,  dorilar qo’llashning nojo’ya ta’siri( diareya, ko’ngil aynishi, bosh og’rig’i) vaqtincha, tez o’tib ketadigan holatligi ta’riflangan.

Lekin, nojo’ya ta’siri yengil ko’rinishda kuzatilsa ham,  bemorning hayot sifatiga ta’sir qilishi mumkin. Klinik tajribalar o’tkazilganda , ayrim hollarda og’ir noxush holatlar: bulardan hayot uchun xavfli bo’lgan kuchli allergic reaksiya ( anafilaktik shok) bo’lishi kuzatilgan. Biroq,  bu kamdan-kam hollarda uchraydi.

 Allergik reaksiyalar

Kuchli allergiya berishi mumkin bo’lgan 3 xil RTQ-preparatlar: abakavir (Ziagen, Kievska va Trivizir preparatlar kombinatsiyasi), nevirapin (Viramun), hamda, etravirin (Intelens).

Abakavirga yuqorii sezuvchanlik

Ilmiy tekshiruvlar shuni ko’rsatadiki, taxminan 8 % odamlarda abakavir bilan davoni boshlaganda, allergik reaksiya paydo bo’ladi (bu  abakavirga yuqori sezuvchanlik deb ataladi). 

Bu holat HLA-B*5701  geni bilan bog’liq. Abakavir bilan muolajani boshlashdan ilgari, qonda bu gen mavjudligiga analiz topshirish zarur.

Agar test natijasi gen borligini aniqlab bersa, sizga abakavirning  boshqa preparat  kombinatsiyalari bilan ham tavsiya etilmaydi. Agar test natijasi manfiy bo’lsa, siz abakavirni qabul qilishingiz mumkin, ammo, quyidagi simptomlar: yuqori harorat, teri toshmasi, bosh aylanishi, qayt qilish yoki me’da sohasida og’riq paydo bo’lsa; ushbu holatlarda siz  darhol shifokorga murojaat etishingiz zarur, chunki, bu preparatga allergik reaksiya ehtimoli kam bo’lsa ham, baribir mavjuddir.

Agar siz abakavir preparatini allergik reaksiya tufayli to’xtatgan bo’lsangiz, qayta uni qo’llamang! Chunki, bu hayot uchun xavfli.

Nevirapinning jigarga ta’siri

Kam miqdordagi odamlarda nevirapin davolanishning boshlarida jigarga jiddiy shikast yetkazishi mumkin. Bu reaksiya ham maxsus gen bilan bog’liq. Allergik reaksiya paydo bo’lishi xavfini kamaytirish uchun qon tarkibida SD4 limfotsitlar ko’rsatkichi erkaklarda 400 va ayollarda 250dan past bo’lsa nevirapin preparati bilan davoni boshlash lozim. Boshqa preparatlar kabi retrovirusga qarshi dorilar ham allergik reaksiya berishi mumkin. Shuning uchun terida toshma, isitma, o’zini yomon his qilish holatlari shu dorini qabul qilgandan  keyin paydo bo’lsa darhol shifokorga murojaat qilish lozim. Boshqa preparatlar kabi retrovirusga qarshi dorilar ham allergik reaksiya berishi mumkin. Shuning uchun terida toshma, isitma, o’zini yomon  his qilish holatlari shu dorilarni qabul qilgandan keyin paydo bo’lsa zudlik bilan shifokorga murojaat etmoq kerak.

Etraviringa yuqori sezuvchanlik

Kamdan-kam hollarda  etravirin (Intelens) qabul qilganda, 3-6 haftadan keyin terida kuchli toshma paydo  bo’lishi kuzatilgan. Ayrim  hollarda terida ishakem, teri qurishi kabi jiddiy o’zgarishlar namoyon bo’lgan. Bu kamdan-kam uchraydigan, biroq hayotga xavf tug’diradigan allergik reaksiya. Bu preparatga yuqori sezuvchanlik boshqa simptomlar bilan:  isitma, umumiy holsizlik, konyuktivit, yuz sohasidagi shish, mushak va bo’g’inlarda og’riq, hamda,  jigar kasalliklari: ko’z oqi sarg’ayishi, peshobning rangi o’tkir sariqligi, bosh aylanishi, qayt qilish, qolaversa, qovurg’a ostida og’riq bilan kechadi. Agar sizda shu belgilar paydo bo’lsa darhol shifokorga murojaat qiling. Davoning 1 haftasida allergik reaksiya toshma bilan kechishi mumkin. Har qanday toshma paydo bo’lishi bilan shifokoringiz bilan bu holatlar haqida maslahatlashing.

Agar sizda etraviringa yuqori sezuvchanlik topilsa, davolash to’xtatiladi va sizga bu preparat qayta tavsiya etilmaydi.

Nojo’ya ta’sirlar paydo bo’lish davri

Davo-muolajalarni boshlangandan so’ng organizm yangi preparatga o’rganib, borgan sari noxush ta’sirlari namoyon bo’ladi. Ushbu noxush simptomlar asta-sekin kamayib boradi , hamda, bir necha kun, hafta, yoxud oydan keyin siz uni yengib olasiz,  yoki aksincha ularning o’zi ham yo’qolishi mumkin. Bu nojo’ya ta’sirlar  vaqtinchalik deyiladi.

Davo boshlangandan keyin salbiy ta’sirlar bir necha oy yoki yildan so’ng paydo bo’ladi. Bular  kech paydo bo’luvchi nojo’ya ta’sirlar deb ataladi. Ayrim dorilarning noxush ta’siri bo’lishligi, klinik tekshiruvlar davrida aniqlanmaydi. Ko’pchilik bemorlar dorini  uzoq vaqt qabul qilgandan keyin aniqlanadi. Agar sizda g’ayrioddiy klinik belgilar paydo bo’lsa, shifokorga murojaat qiling. Shifokor sizni ko’rikdan o’tkazib, xulosa chiqarib, kerakli davoni tayinlaydi.

Qaysi bemorlarda salbiy  holatlar paydo 

bo’ladi?

Ilmiy nuqtai nazardan qaraganda,  retrovirusga qarshi dorilar qabul qilgach har bir bemorda salbiy ta’sirlar yuzaga kelishi  mumkin. Uning turi, yengil yoki og’irligi odamning individual jihatlariga bog’liq. Biroq davo muolajalarini olayotgan ko’pgina bemorlarda bizlar dorining yomon ta’siri qachon paydo bo’lishini kutishimiz noto’g’ridir. Ayrim hollarda ular umuman bo’lmasligi ham mumkin.

Ko’p yillik tajriba shuni ko’rsatadiki, nojo’ya ta’sirlar paydo bo’lganda ham tushkun kayfiyatga tushmasdan uni yengib o’tmoq zarurdir. Ba’zi bemorlarda nojo’ya ta’sirlar faqat davoning boshida kuzatilib, keyin asta-sekinlik bilan yo’qolib boradi. Faqat bir necha qism odamlarda retrovirusga qarshi preparatning  istalmagan ta’siri doimiy ravishda namoyon bo’ladi. Bu holda bemorning hayot sifati o’zgaradi, ayrimlari esa jismoniy yoki ruhiy kasalliklardan aziyat chekadi. Dori-darmonlarning  salbiy ta’siri bir necha omillarga bog’liq: birinchi navbatda individual faktorlardan biri – irsiy mansublik. Masalan: Shimoliy Yevropa mintaqasidan kelib chiqqan odamlarda qonda abakavir preparatiga allergiyani chaqiradigan gen aniqlangan.  Salbiy holatlar yuzaga kelishi ayol yoki erkak jinsiga ham bog’liq. Yuqorida aytib o’tkanimizdek, nevirapin bilan davoni ayollarda SD4 limfotsitlar miqdori 250, erkaklarda esa400dan yuqoriligi aniqlanganda  tavsiya etilmaydi. Birinchi avlod retroviruslarga qarshi dorilarni qabul qilganda yog’ to’qimalarning hajmi va sifatida (lipodistrofiya) o’zgarishlar yuz berishini inkor etib bo’lmaydi. Preparatning nojo’ya ta’siri paydo bo’lishi, bemorning hayot kechirish tarzi bilan bog’liq. Misol uchun, ba’zi antiretrovirus preparatlar qonda yog’lar miqdorini oshib ketishini chaqiradi. Bundan tashqari ayrim ma’lumotlarga qaraganda, ko’p tamaki chekuvchi bemorlarda  RVQ-preparatlarini qabul qilganda, yurak-qon tomir kasalligining rivojlanib ketishi xavfini oshiradi. Spirtli ichimlik ichuvchilar hamda giyohvandlarda  qabul qilinadigan preparatning ta’sir kuchini kamaytiradi.  RVQ-preparatlar bilan davolanganda gepatit B yoki C yuqtirgan bemorlarda jigar kasalliklar xavfi oshadi. Dorilarning  salbiy ta’siri paydo  bo’lishi xavfini pasaytirish uchun siz choralar qo’llashingiz kerak! Ushbu choralar sizning umumiy ahvolingizga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Bunga ratsional ovqatlanish: servitaminli meva-sabzavotlar, kam miqdordagi yog’li taomlar istemol qilishingiz, hamda, chekish va alkogol ichimliklaridan voz kechish kiradi.  Sizni  bu borada qiziqtiradigan  savollaringizga mahalliy shifokoringiz batafsil ma’lumotlar bera oladi. Oila a’zolaringizdan biror kishi yurak-qon tomir kasalliklari,  gepatit B yoki C  bilan og’riganlar bo’lsa shifokoringizga albatta bu haqida xabar qilishingiz kerak, chunki bu ma’lumotlar RVQ-preparatini sizga berguncha inobatga olinadi.