Bildirish
Bola yoki o’smirga aynan nimani aytish kerakli uning yoshi va ayrim
masalalar (masalan, organizmning ayrim funksiyalari va xastalik tabiati) ni
tushunishiga qarab belgilanadi. Bun iota-ona qilgani ma’qulroq. Agar bolada OIV-infeksiyasi
bo’lsa, buni unga 7-11 yoshida bildirish maqsadga muvofiq.
Agar bola Odamning immuntanqisligi virusi haqida ommaviy
axborot vositalari yoki maktab orqali ma’lumot olsa unda qator savollar paydo
bo’lib izoh so’rashi mumkin. Shuning uchun ota-ona bolani avvalroq xabardor
qilishi kerak. Bu farzandga oila a’zolaridan biri OIV-infeksiyasiga
chalinganini aytishga zamin yaratadi.
Bolalarga nimani aytish kerak?
Agar ota-onada o’zining OIV-infeksiyasi bilan og’riganini qay tarzda
aytish va qanday so’zlardan foydalanish kerakligi xususida maslahatlasha
oladigan kishisi bo’lsa nur ustiga a’lo nur. Buning uchun bolalar bilan turli
rolli o’yinlar o’ynash, o’yin davomida bolalar turli savollarga yozma yoki
og’zaki javoblar berishi, yoki bo’lmasa ularga OIV/OITS haqidagi kitobni o’qib
berishi mumkin.
Ota-ona farzandi qanday ma’lumotni yaxshi qabul qilishini
to’g’ri baholashi lozim. Kichik yoshdagi bolalar OIV haqidagi oddiy
tushunchalarni anglab yetishi mumkin. Masalan, “Hamma odamlarning qonida oq ko’ngil
hujayralar bor. Ular odamlarga kasal bo’lmasliklari uchun yordam beradi. Mening
qonimda esa o’sha hujayralar kasal bo’lib qoldi. Shuning uchun men ham tez-tez
kasal bo’lib, charchab qolyapman”.
Tushuntirish ishlarini odatiy, sodda holatlarda olib borish
lozim, masalan, xastalik vaqtida shifokorga borganda. Shifokor bolada ОРЗ virusi borligini aytishi mumkin. Ota-ona esa
ular ham virus bilan og’rishgani, ammo ular bolalarda tumovga sabab bo’luvchi
emas, balki, kattaroq virusga chalinganliklari, shu boisdan ota/ona o’zini
yomon his qilib “sen bilan o’ynay olmaydi” yoki “shuning uchun onang yoki otang
shifokorlar ularni tuzatishlari uchun shifoxonaga yotishi kerak” kabi
tushuntirish mumkin.
Ota-ona shuningdek, farzandi bilan bu ma’lumot sir bo’lib qolishi
kerakligi haqida ham gaplashib olishi joiz. Bolalarga bu sirni har qanday
holatda ham hech kimga aytmaslik kerakligini yaxshilab tushuntirish lozim. Ular
buni nima sababdan sir saqlashlari kerakligini ularning yoshiga mos biror izoh
topib aytish kerak. Masalan, Boshqalar OIV haqida yomon o’ylashlari, shuning
uchun ko’ngilsizliklar ro’y berishi mumkin deb tushuntirish mumkin.
Bolalarning oilada OIV-infeksiyasiga chalingan odam borligi haqidagi
ma’lumotga munosabati.
Bolalar oilada kimdir OIV-infeksiyasi bilan og’riganini bilgach bunga
turlicha munosabatda bo’ladi. Kattalar uchun bolalarning keskin reaksiyasi
og’ir botishi mumkinligini hisobga olgan holda ota-onalar bolalar va yoshlar
bilan uzoq vaqtdan buyon ishlab kelayotgan mutaxassislar bilan
maslaxatlashishib, ulardan yordam olganlari ma’qul.
Bolalar, qolaversa, kattalarda ham reaksiya muayyan vaqt
o’tgach namoyon bo’lishi mumkin. Ular qadrli insonlarini yo’qotib
qo’yishlaridan qayg’uga tushishlari mumkin, garchi u hali tirik bo’lsada. Ular
oiladagi normal hayotlari tugaydi deb o’ylashlari ham ehtimoldan yiroq emas.
Ularning butun o’y-hayoli o’layotgan yaqin kishisi bilan band bo’lishi, ruhiy
barqarorlikni yo’qotishi, OIV-infeksiyasiga chalingan qarindoshi bilan
avvalgiday munosabatda bo’la olmasligi mumkin.
Ba’zan bola bu ma’lumotga hech qanday munosabat bildirmagandek
ko’rinishi ham mumkin. Bunday holatda u yolg’iz qolib barchasi haqida o’ylab
olishi uchun vaqt berish kerak.
Agar ota-ona yoki boshqa kattalar bolani ruhan qo’llab-quvvatlab
tursa, u o’zini qiynayotgan his-tuyg’ular bilan o’rtoqlashib, savollar berishi,
o’z hissiyotlarini namoyon etishi mumkin.
OIV-infeksiyasiga
chalingan bolalarni parvarishlash
OIV-infeksiyasi bilan og’rigan bolasi bor oilalarda yuzaga keladigan
asosiy muammo bu, ota-ona bunday bolalar haqida, ularning ehtiyojlari xususida
kerakli ma’lumotlarni bilmasligidir. Ko’p hollarda OIV-musbatlar muammolari
bilan shug’ullanuvchi markazlar ham OIV-musbat bolalar bor oilalarga yordam
ko’rsata olmaydi.
Parvarish bo’yicha tavsiyalardan
OIV-musbat bola parvarishi uchun nafaqat o’tkir, balki, surunkali
yuqumli kasalliklar, yiringli jarohatlar, ekzema, lablar yoki burunning shilliq
qavatida gerpetik infeksiyalar (“bezgaklar”), temiratki, zamburug’li
kasalliklar (masalan, “og’iz (til) oqarishlari”), o’pka xastaliklari bilan
og’rimagan odamni jalb etish kerak.
Agar siz OIV-infeksiyasiga chalinganligi gumon qilinayotgan
yoki bu taxshxis tasdiqlangan bir necha nafar bolani parvarishlayotgan
bo’lsangiz ham, siz ularni hech qanday
xavotirlarsiz yo’rgaklashingiz, kiyimini
almashtirishingiz, ovqatlantirishingiz, cho’miltirishingiz, massaj qilishingiz,
quchoqlab erkalashingiz mumkin. Bunday aloqa sizga ham qolgan bolalarga ham
hech qanday xavf tug’dirmaydi.
OIV-infeksiyasining dastlabki klinik alomatlarida
bolangizning og’iz bo’shlig’ida yarachalar paydo bo’la boshlaydi. Shunday ekan,
har bir tibbiy ko’rik vaqtida shifokor yoki hamshira bolaning og’iz
bo’shlig’ini sinchiklab tekshirishini nazorat qiling.
OIV-musbat bolani
parvarishlayotgan katta yoshdagi har bir kishining eng asosiy majburiyati –
bolaning ahvoli yomonlashayotgani haqida o’z vaqtida shifokorni ogoh qilishdir.
Bolani sinchiklab kuzating va agar quyidagi alomatlarni
sezsangiz darhol shifokorga murojaat qiling:
§ tana haroratining
ko’tarilishi;
§ yo’tal;
§ nafas olishning
tezlashishi yoki qiyinlashishi;
§ ishtahaning
yo’qolishi, tana og’irligining yetarli darajada oshmasligi;
§ og’iz
bo’shlig’ining oqarishi va og’izda yarachalarning paydo bo’lishi;
§ tanaga muntazam
toshmalar toshishi;
§ ajralmalarning qon
bilan kelishi;
§ ich qotishi;
§ qayt qilish
(qusish)
Bolaning
suvchechak, qizamiq, sil va/yoki boshqa yuqumli kasalliklar bilan og’rigan odam
bilan aloqa qilgani haqida shifokorni o’z vaqtida ogoh qiling.
Immun tizimi
zaiflashgan bolaning sog’ligini saqlash uchun bir nechta qoidaga qat’iy rioya
qiling:
§ xonaning tozaligini
nazorat qiling;
§ bolaning xulqi va
o’zini qanday his qilayotganligidan muntazam boxabar bo’lib turing;
§ boladagi har qanday
o’zgarish, sog’ligining yomonlashganidan shifokorni o’z vaqtida ogoh qiling;
§ bola shifokor
tomonidan tayinlangan har bir emlashni qabul qilishini nazoratdan chetda
qoldirmang.
Yozda bolalarni
qishloqqa, dala hovliga olib chiqish foydali (iqlim zonasidan chetga chiqmagan
ma’qul). OIV-infeksiyasi bilan og’rigan bolalarning sog’ligida yilning issiq
vaqtida hech qanday muammolar kuzatilmasa, u suvi oqib turuvchi havza, dengiz
yoki hovuzda cho’milishi mumkin.
Bolalarni mushtlashuvlardan yoki jarohat olishlari mumkin
bo’lgan, holatlar, shovqinli o’yinlardan saqlang.
Bolalar uchun odatiy emlash vositalaridan ehtiyot bo’ling.
OIV-infeksiyasiga chalingan bolalar uchun asosan, tarkibida real yoki
kuchsizlantirilgan mikroorganizmlar va viruslar bo’lmagan, antigenli vaksinalar
tayinlanadi va emlash zamonaviy biotexnologik usullar asosida amalga oshiriladi.
Bu borada davolovchi shifokor bilan albatta maslahatlashing!
Shamollash bilan bog’liq xastaliklar avj olgan davrda
profilaktik choralar ko’rish lozim. Hozirgi kunda shifokorlar e’tibor va yaxshi
parvarish OIV-infeksiyasi bilan og’rigan bolalarning odatiy hayot tarzini
uzaytirishi mumkin bo’lgan asosiy vositalar ekanligiga shubha qilishmayapti.
Ovqatlanish
Bolaga tarkibida oqsillar, uglevodlar va boshqa oziq moddalar ko’p
bo’lgan yeguliklar juda ham zarur, masalan, sabzavot va mevalar.
Bolani ko’krak suti bilan oziqlantirishda onadan bolaga OIV
yuqish ehtimoli juda yuqoriligi tufayli bolaga ko’krak suti o’rniga berish
mumkin bo’lgan vositalar mavjud:
§ moslashtirilgan
sutli qorishmalar;
§ uy sharoitida
tayyorlangan sut qorishmasi (qayta ishlangan hayvon sutini quritilgan sut va
quyultirilgan sut bilan aralashtirish);
§ qayta ishlanmagan
sigir suti;
§ o’rnatilgan
me’yorlarga rioya qilgan holda faoliyat olib boradigan sut maxsulotlari
sotiladigan oshxonalar suti;
§ sog’lom ayolning
donorlik suti.
Kattaroq yoshdagi
bolalarning hayotida ovqatlanish sifati muhim o’rin tutadi. OIV-infeksiyasining
har qanday bosqichida yaxshi me’yorga keltirilgan ovqatlanish infeksiyaga
chalingan (bemor) ning immun tizimini mustahkamlab unga xastaliklar bilan
kurashish uchun qo’shimcha kuch beradi.
Bolaga
konservalangan (jumladan, go’shtdan tayyorlangan) ovqatlarni bermang. Yangi
tayyorlangan (barra) taomlar bilan ovqatlantiring.
OIV-infeksiyasi
bilan og’rigan bolalarda vitaminlar taqchilligi kuzatiladi. Bunday bolalarning
A vitaminini qabul qilishi Odamning immunitet tanqisligi virusi bilan bog’liq
o’lim holatlarini kamaytirishi isbotlangan. Yetrali ovqatlanmaslik holatlarida
ham A vitamini alohida samara ko’rsatadi. Biroq shuni unutmangki, A vitamining
dozadan oshirib yuborish bolaning jigari uchun zaharli ta’sir ko’rsatadi va
uning hayotiga katta xavf tug’diradi.
Bola
uchun kerakli dozani faqat shifokorgina tayinlashi mumkin.
GIGIYENA QOIDALARI
Quyidagi standart
qoidalar gigiyenani saqlash uchun qo'llaniladi.
Qo'l yuvilishi
Оrganizmda infeksiyaning tarqalishini kamaytirishning eng osson yo'llaridan biri bu qo'llaringizni suv va
sovun bilan yuvishdir va qolganlarni huddi shunga o'rgatishingiz lozim.
Qo'llaringizni har doim yuvib arting:
Ovqatni
qo'lingizga olishdan oldin, xojatxonadan
foydalangandan so'ng, xojatxonaga
borgandan so'ng, (agar iloji bo'lsa) birinchi yordam
ko'rsatishdan oldin va keyin ham gigiyena qoidalariga rioya qilish lozim.
Kesilgan joy,
tirnalgan joy yoki tishlangan joy:
Agar sizda teri
qatlamini buzayotgan kesilgan, tirnalgan
yoki tishlangan joy bo'lsa,
- Yarani iliq suv va sovun bilan yuving
- Quriting
- Suv o'tkazmaydigan malhamli mato yopishtirib
qo'ying
Комментариев нет:
Отправить комментарий