Bolalar Huquqlari xaqida Konvensiyasi va OIV, Yosh OIV-musbat sardorlar hikoyasi

-Mukamal bolgan sog’liqni saqlash tizimdan foydalanish huquqi bu yuqish havfini oldini olish va kasalanganda kerakli muolajalar olish xuquqini beradi.

-Talim olish huquqi(28 modda)Talim olish deganda OIV haqida malumot va konikmalar olish kiradi va shular yordamida infeksiya yuqturmasligini oldini oladi.Tog’ri malumot berish va bu haqida koproq malumotga ega bolish bu OIV musbat bolgan odamlarga dunyo qarashini ozgartirishga komaklashishi mumkin.

Talim olish shu bilan xam muxumki kop bolalar ozingning oyilaviy sharoiti ota-onasi OIV dan vafot etgan,yoki shu kasalikga chalinganida ular maktabga boorish imkoni bolmasligi mumkin chunki ular ishlashlari yoki ota-onasi,opa ukasiga qarashi kerak.

-         Odam og’rilashidan va bolalar savdosidan himoyalanish huquqi(noqonuniy bolalarni sotish yoki sotib olish)zoravonlik va majburiy mexnat (34 19 35 modda Bolalar huquqi Konvensiyasiga qoshimcha  bolalar savdosi,bolalar foxishabozligi va bolalar pornografiyasi tegishli bolgan fakultativ bayonnoma)Zoravonlik va majbburiy mexnatga aloqador bolgan bolalarda OIV infeksiyasini yuqtirib olish xavfi yuqori boladi,oddiy qilib aytganda ular hatto vaziyatni nazorat qila olmaydilar.

-         Kasalik haqida gazeta,radio,televidenie,internet,ota-onasi,oqituvchilari,shifokorlar va boshqa tengdoshlaridan toliq malumot olish va malumot tarqatish xuquqi(13 modda)

-         Shaxsiy xayot daxilsizligi huquqi (16 modda)Shifokorlar va ijtimoiy xodimlar Oiv infeksiyangiz haqida xich kimga aytmasligi va sizga tegishli bolgan boshqa malumotlarni xam sir saqlashlari shart.

-         Siz,yaqinlaringiz yoki ota-onangiz OIV bilan kasalanganda xam ular bilan qolish xuquqi(7 modda)Agar Ota-onangizda birortasi yoki ikkalasi xam vafot etsa,siz aka-opalaringizdan ajralmasligingiz kerak,sizlarni oyila azolaringizdan birortasi yoki yaqin qarindoshlaring oz qaramog’iga (otalig’iga)olishlari mumkin.

-         Kerak vaqtda alohida himoya va yordam olish xuquqi(20 modda)Agar sizning oyila azolaringiz,yaqinlaringiz sizga g’amxorlik qilaolishmasa ,unda siz qoshimcha qarov,yordam olishga haqinggiz bor asrab olgan ota-onangiz yoki mexribonlik uyi tomonidan

-         Tug’ilgan kuningizni rasmiy tarzda royhatdan otqazish xuquqi (7 modda) Bu huquq boshqa huquqlaringiz bajarilishida muxim rol oynaydi ulardan eng assosiylari talim olish va tibbiy yordamdan foydalanish huquqi.Tug’ilganligingiz royxatga olinishi zoravonlik va majburiy mexnatdan himoyalab turadi,kasalik tufayli oyilangizdan ajratilgan bolsangiz xam.

Yangi hayot, toza varoqdan

Bu qizning uchratib,samimiy kulgusiga qarab ozining 17 yil Hayoti davomida nimalarni boshidan otqazganini bilmaysan.Xozirda Vika kollej talabasi bosh vaqtlarida u vakal bilan shug’ulanadi va sevib qoshib kuylaydi.Ruxshunos va ijtimoiy xodimlar yordamida uning xayoti brogan sari yaxshilanmoqda.Yaqindagina uni tushunmovchiliklar,og’riqlar,yoqotishlar,yolg’izlik orab olgan edi.Vika OIV musbat bolib tug’ilgan bu kassalik unga onasidan otgan.”ayam turmushga chiqayotganida dadamda bu kasalik borligini  bilmagan,dadamni ozi xam bundan xabari bolmagan shekilli -deydi Vika,Oyim meni kasal bilan tug’ilishimni bilgan lekin baribir dunyoga keltirishni xoxlagan chunki ular juda qiz farzand kutishgan,meni 5 akam bor.Ozgina vaqt otib oyim pul ishlash uchun chetga ketishi kerak edi.Qiyinchiliklarga qaramay oyim ishga joylashti va barcha ishlagan pullarini uyga bizga jonatdi.Chet-eldan qaytib kelmadi osha yerda og’ir kassalik tufayli vafot etdi.”Shunday qilib Vika 6 yoshida etim qoldi.Katta akasidan tashqari barcha bollarni internatga jonatishdi,Vikani esa enasi jonatgisi kelmadi va xamma qonuniy hujjatlarni tog’irlab uni akasini qaramog’iga otkazib olib qoldi.Bir necha yil oyila tinch,osoishta hayot kechirdi,enasi Vikaga bor mexrini bergan edi.Buvasining vafoti qizning hayotini ummuman ozgartirib yubordi.Qaramog’iga olgan akasi oldinlari xam mexri kuchli emasdan edi singlisiga nisbatan endilikda esa u qizni oddiygina hatolari uchun xam kaltaklaydigan boldi,shunday kaltaklar yegan kuni boganki hatto kokargan joylari korinmasligi uchun iloji boricha yopiq kiyim kiyib yurar edi.Keyinchalik qizcha internatga qochib keladigan boldi lekin akasi kelib qizchadan kechirim sorab uni uyiga qaytarib olib ketar edi,lekin bu holat uzoqa chozilmadi qizcha chidolmay internatga qochib kelib osha yerda yashashga qoldi bu vaqtda u 11 yoshda edi.”Ozimning OIV kasaligim xaqida men kelnoyimdan eshitim unda men 8 yoshda edim bilganimdan song sarosimaga tushib qoldim,uydan chiqib ozimning ijtimoiy soxa hodimimga bordim u meni tinchlantirdi , bu dorilarni nimaga qabul qilayotganimni aytdi va OIV infeksiyasi xaqida toliq malumot berdi.”

Vikaning aytishicha uni kasaligi xaqida internatga xamma bilar edi,lekin unga nisbatan boshqacha nigoh bilan qarashmas edi.uning tengdoshlari qollab-quvatlashardi.Kolejga qabul qilinganligi va Kiyevga kelishi qizga oz tasirini korsatmay qolmadi.Katta xayot,shaxar, xursandchilikalar tez orada buni xammasi qizning oqiwiga va oz vaqtida dorilarini qabul qilmaganligi uchun sog’ligiga xam tasir qila boshladi.Lekin vaqt otib xammasi joyiga tushdi oqishlarini yaxshiladi,dorilarini vaqtida qabul qila boshladi.Xozirda u faol xar kuni Sharqiyevropa va OrtaOsiyo bolalari bilan suxbatlashib turadi.Boshaqalarga yordami takganidan u baxtiyor.,chunki u ozini xayotdagi ornini,kerakliligini sezyapti.Kelajakda u xayriya jamg’armasida ishlamoqchi va yoshlarga qande qilib infeksiyadan zararmaslik yollarini orgatadi.

Lizaning hikoyasi,Ukraina.

Lizaning yoshi 15da bolishiga qaramay u ijtimoiy faol bolishga ulgurgan va nafaqat Ukrainada balki uning tashqarisida xam.

                  U ozini tengdoshlari va hatto kattalar xam qila olmagan,jurati etmagan ishni qildi, u ozining OIV kasaligi xaqida tengdoshlari va yoshlar orasida bemalol gapira oldi.Ozing kasaligi xaqida u yoshligidan bilar edi.Uning oyisi giyohvand edi va OITS dan vafot etgan edi qizcha unda 6 yoshda edi.”Men tez-tez kasal bolar edim va oyimning vafotidan song men enam bilan shifoxonaga bordik kiyn esa shifokor xonasidan enam kozida yosh bilan chiqib keldi men nimaga enam yig’layotganini tuwinmadim biroz vaqt otib men oiv musbat ekanligimni aytishdi va endi xar kuni dorilar qabul qilishim kerakligini xam”Uning yoshida tengdoshlari xali kitob xam oqishmas edi lekin qizcha internetda bu kassalik xaqida malumot qidirar edi chunki u oyisi nimaga vafot etganligini va oziga nima bolganini bilmoqchi bolgan.Osha olti yoshidan boshlab Vika ARVT antiretrovirus muolajasini qabul qiladi bu dorilar uning xayotilik faoliyatini taminlab beradi.uning telefonida sevimli musiqasidan tashqari,dorilar qabul qilish vaqti eslatmalari saqlanib turar edi chunki dorilarni oz vaqtida qabul qilish shart edi.

                  Birinchi marta u ozini holati xaqida sinifda ozining yaqin dugosiga aytdi va qorqib sinfdan chiqib ketib nima bolishini kutdi.Lekin u kutgan qorqinchli narsa bolmadi dugonasi un iota-onasi xam, togri tushunib uni qolay boshladi.Endilikda eng qiyini bu oqituvchilar edi ular bilan ozgina kurashishga togri keldi.Sog’lik assoslari darsida oqituvchilar bolalarga notog’ri malumot  berib OIV ga chalingan odamlarni jirkanch xolatda tasvirlar edi.Shulardan biri OIV infeksiyasi xavo yoli orqali yuqadi va bu kassalik bilan kasalangan odamlarga ummuman yaqinlashmagan maqul diyishardi.Bu kassalik xaqidagi munozaralar kop kongilsizliklar bilan tugar edi xatto director xonasiga  chaqirtirilar edi.Xozirda xammasi ozgardi.Lizadan oqituvchilari kasalik xaqida maslahat olishadigan bolishdi va Liza boshqa faollar bilan universitet maktablarda info-ucharashuvlar otkazishadigan bolishdi bu uchrashuvlarda ular yoshlar va tengdoshlari bilan bu kasalik xaqida bemalol suxbat qurishib fikr almashishadi.Ozgarishlarning boshlanishi Lizaning yosh sardorlar maktabiga tushganidan keyin boshlandi bu maktabning asoschilari”Sharqiyevropa va OrtaOsiyoda OIV bilan yashovchi odamlar birlashmasi”UNISEF komagida.

Keyinchalik Liza OIV musbat bolgan bolalar nomidan Ukraina prizidenti bilan bolgan uchrashuvda gapirdi.2012 yil oxirida u “Yuqori Rada” da sozga chqiib davlat OIV,tuberkulyoz gepatit kabi kasaliklarni oldini uchun mablag’ ajratilishini soradi va bu bilan minglab odamlar xayoti saqlanib qolinishini mumkinligini aytdi”bu sozga chiqganini televideniya orqali korsatishdi va Vika birdaniga taniqli bolib ketdi uning kasaligi xaqida butun Ukraina xabar topdi.”Shunda song minglab qong’iroqlar,maktublar,electron maktublarda Vikaga maqtovlar kelib tusha boshladi va xech qaysi birida salbiy javob kelmaganligini aytadi bu xatlarning kopida Liza sen zorsan,sen xech kim qila olmagan ishni qilding sen kuchlisan degan gaplar yozilgan edi”Unga xar kuni butun dunyodan xatlar,qong’iroqlar kelib tushadi unda kimdir Lizani maqtaydi,kimdir dardini aytadi maslahat oladi.”Men odamlarga yordam berganimdan xursandman,Bu juda zor ekan”deydi Liza.Yosh sardorlar maktabida Liza kop narsa organdi U boshqalarga qandey yordam va dalda berishni organdi.Kelajakda u OIV infeksiyasi xaqida bolgan barcha mish-mishlarni yoq qilib tashlab odamlar orasida OIV musbat bolgan odamlarga nisbata tolerantlikni yanada kuchaytirmoqchi uning aytishicha yoshlar ozligini nomoyon qilishidan qorqishi va kasaligini yashirib olib yurishi notog’ri deb xisoblaydi ular omma oldida ozlarining muamolari xaqida qorqmasdan aytishi kerak”deydi Liza

Kristina Djeyd:OIV xayotimning bir bolagi,lekin u men emas. OIV bilan tug’ilish kop narsani anglatadi xar kuni dori qabul qilishdan boshlab oozing muamosi xaqida xech kimga aytmasdan yurishgacha.

Bu xar qanday yoshda xam oson emas osmirlik darvi xaqida gapirmasa xam boladi axir bu xali voyaga yetmagan odamlar aynan shu yoshda ularda xayotni organish boshlanadi.Ularni shu davrida minglab savollar qiynaydi men xaqimda nima deb oylashar ekan,men qandey kim kiysam ekan,kim bolish xoxlayman.Endi esa kozingizni yuming va bularga qoshimcha yana bir savol keladi u savol yanada kiynroq va yechimi yoqdey.

28 yoshli Amerikalik Kristina Djeyd bu savolar qandey bolishini ozida xis qilib korgan.OIV bilan tug’ilib,ulg’ayib,ayol bolgunicha bolgan yolni bosib otgan.u ozining OIV musbat ekanligini aytish,diskriminatsiya va eng,eng og’iri sevgan insoni bilan bolgan suxbat nima ekanligin biladi.

Mana bu Kristina Djeyd VETSA da yashovchi osmirlariga yozgan xati.

Mening ismim Kristina Djeyd yoshim 28 da AQSh ning,Kaliforniya shtatida yashayman Kris qaylig’im, eng yaqin dugonam Reychel va mushugim Vurukka bilan yashaymiz.Men xursandchilikni yaxshi koraman,raqsga tushish xam yoqadi xar musiqaga raqsga tushaman-Rihanna,Adele dan to Michael Jackson musiqalarigacha,yaqinda Die Antwoord muxlisasiga aylandim ularning “I fink u Freeky” qoshig’I yoqadi.Biz Kris bilan serf uchishga xam borib turamiz.Amerikada kop uchraydigan xolat menda bolgar,fransuz,chexoslovak va ispan/meksikan qoni bor.Aytish esimdan chiqibdi men OIV bilan tug’ildim 28 yildan beri shu bilan yashab kelmoqdaman va bundan kiyn xam meni uzoq umr kutib turibdi.Men toqiz yoshimda oyim menga kasaligim xaqida aytgan va otam xam shu kasalikdan vafot etgan ekan.Biz OIV holatimizni faqatgina yaqin dostlarimiz va qarindoshlarimizga aytolar edik shu  70-80 yilarda bu kasallik qattiq diskriminatsiya qilinardi hatto biz yashagan Los-Angels da xam.Vaqt otib men shifoxonamiz qoshida ochilgan togarakga bordim u yerda menga oxshagan bolalar kop ekan men ular bilan tezda dostlashdim biz kop oyin kulgular qilar edi va shamolashni xam bir birimizga otkazib yurar edik,biz har bir otgan kunimizdan hursand edik qadirlardik.10 yoshimda men omma oldida ozimning OIV holatim xaqida aytdim va bu bilan yashash qandeyligini aytib berdim.Kiynchalik men shifokorlar va ijtimoiy soxa mutaxasislari oldida nutq sozlaydigan boldim.meni kop yigilishlarga chaqirishadigan bolishdi u yerda kop ruxshunoslar, soxa mutaxasislari va kassalik bilan kurashish uchun mablag’ ajratayotgan homiylar bolar edi men u yerda ozimni bemalol xis qilar edim.bu men uchun faqatgina dostlar ortirib qolish bilan cheklanmadi.Men u yerda sozga chiqib qandeydir ozim uchun shifo topgandey bolar edim.chunki u yerda men muamolarimni aytardim xar kun dori qabul qilish qiynchiliklaridan tortib to shifokor oldidagi tinimsiz suxbatlargacha va ozingning dosting qandey  OITS dan vafot qilganini korish qandey bolishini aytar edim.Men ikkala hayotimni xam bir maromda ushlashga xarakat qilardim bir tarafdan osmir qiz ikkinchi tarafdan OIV bilan bog’liq xayot.Tog’ri OIV musbat ekanligimni kimga qayerda aytishni bilmas edim qiynalardim.Keyinchalik bu oson bolib qoldi yillar davomida yig’ib kelingan jasorat orqasidan.Eng-eng qiyini qaylig’im krisga bu xaqda aytish edi.Biz 19 yowimizda tanishgan edik bir korishda sevishib qolgan edik.vaqt otib munosabatlar chuqurlashdi men unga aytishim kerak edi,lekin men unga aytganimdan song u bu kasalikni yuqtirib olishini xam xoxlamasdim. Men unga ytishga jurat qildim va aytdim men boshqa xolat kutgandim undan lekin unday bolmadi u oddiy qabul qilib meni bag’riga bosib ertaga meni kirib olib ketishini aytdi. OIV bizning munosabatlarimiz yanada koproq ishlashga undadi.Kris OIV infeksiyasi xaqida kop oqiydigan boldi va faqat bir birimizga rost gapirishga kelishib oldik.endilikda OIV hayotimizning bir bolakchasi.mening oyim har doim orzularimni qollab quvatlar edi.Yoshligimda men ozimga soz bergandim bu kassalik meni toxtatib qololmaydi men hayotimni toliqligicha yashayman. men  kolejni tamomlab juranalist bolib ishga kirdim biroz vaqt otib men ishda tanafus oldim kris,oyim va dostlarim bilan sayohatga chiqish uchun dunyo kezish uchun.OIV men ikuchliroq qildi.Va men shuni bildimki men Kristinamann men yashayapman.men ozimni OIV musbat ekanligimni qabul qildimva kuchliroq boldi m OIV hayotimning bir bolagi lekin u men emas.Agar sem OIV bilan yashovchi osmir bolsang esingdan chiqmasin hayotni yorqin tarafida yasha. Barcha shu xatni oqiyotgan osmirlarga aytmoqchiman sizlarning kelajagingiz bor orzualar qiling katta katta orzular qiling.OIV ham oson narsa emas lekin shifokoringiz bilan qanchalik oshkora gaplawsangiz shunchalik oso boladi ozlaringizga

Men baxtliman va men ozimning aqilga sig’mas orzularim orqasidan ketyapman ishonaman sen xam shunday qila olasan!